Tomatenzaden Winnen en Fermenteren

Allereerst wil ik graag duidelijk maken dat ik hier kennis ga delen die ik grotendeels heb opgedaan op de geweldige website van Diana, www.mooiemoestuin.nl
Waarom ik dan niet gewoon een link plaats? Omdat ik wat kleinigheidjes (hele kleine kleinigheidjes) anders doe, maar vooral omdat ik van elke stap een foto heb gemaakt (klik op een foto voor de vergroting). Want soms is het gewoon fijn om tot in detail te zien wat je moet doen. Dus dit is tomatenzaad winnen en fermenteren voor de aller-beginnendste-beginner.

Allereerst een veelgestelde vraag:
Waarop zou ik in vredesnaam mijn tomatenzaden moeten laten fermenteren? Waarom niet enkel drogen op een schoteltje?
Om tomatenzaadjes zit zo'n mooi geleilaagje. Als je de zaden droogt met het geleilaagje er nog om heen neemt de kans dat het zaad goed kiemt af. Het geleilaagje is er namelijk voor gemaakt om kiemen te voorkomen. Als je zaden fermenteert laat je schimmels op natuurlijke wijze dit laagje afbreken. Het verhoogt de kiemkracht, maar ook de houdbaarheid.

Wat je even moet weten voor je begint:
Het winnen en laten fermenteren van zaden is vreselijk makkelijk (en vermakelijk). Een paar dingen waar je rekening mee moet houden voor een zo goed mogelijke slagingskans:

• Kies rijpe tomaten voor je zaadwinning. Niet alleen de vrucht, ook de zaden hebben de tijd nodig gehad om te rijpen. 
• Kies mooie, gezonde tomaten voor je zaadwinning. Dus geen tomaten die getroffen zijn door schimmel of een andere ziekte. Het mooiste is om tomaten voor de zaadwinning te kiezen waar je erg tevreden over bent qua grootte, kleur en gezondheid. 
• De zaden van hybride (F1) rassen geven meestal een andere product dan de zaden waarmee je de tomaten kweekte. Hou hier rekening mee. Het resultaat valt vaak tegen!
• Maak je gereedschappen goed schoon. Als je van meerdere tomatensoorten zaad wilt winnen is het een aanrader om tussendoor even te checken of er geen zaadjes verstopt zitten onder bijvoorbeeld de rand van het zeefje. Zo hou je de soorten netjes apart. 
• Begin hier niet aan als je smetvrees hebt. We gaan de zaden expres laten schimmelen en dat ziet er nou niet bepaald "schoon" uit.
• Leg je "gereedschappen" klaar. Je krijgt er nou eenmaal kleffe vingers van (ik wel in ieder geval) en dan is het handig om alles voor het grijpen te hebben. 

Zaden Winnen

Dit is hoe ik het doe. Snij je tomaten liever in tweeën om vervolgens met bijvoorbeeld een lepeltje de zaden te verwijderen dan moet je dat vooral gewoon doen!

-Leg een mesje met een scherpe punt, een schoon bakje voor de resten, een groot glas of een diep plastic schaaltje o.i.d. en eventueel een snijplankje en etiketjes en een pen klaar. En de tomaten, uiteraard.

-Maak een snee van boven naar beneden over de tomaat. Bij cherrytomaatjes voldoet een klein sneetje aan de onderkant meestal, bij grote tomaten kan het handig zijn om zelfs aan beide kanten een snee te maken.

 -Richt de snede naar beneden in het glas of bakje en knijp voorzichtig van boven naar beneden de zaden en het sap uit de tomaat. Druk niet te hard. Ik kan uit ervaring vertellen dat met enig geweld een straal sap gerust een meter verder op je muren wil belanden. Of in je oog. Dus rustig en beheerst. Wat je nu overhoudt is het smakelijke vruchtvlees van de tomaat. Dat is nog prima eetbaar, dus hou dat apart in een schoon bakje.

-Herhaal dit met alle tomaten van deze soort waar je zaad uit wilt winnen. Vul vervolgens het sap met de zaadjes aan met wat kraanwater. Er moet genoeg vocht in het glas/bakje zitten om niet uit te drogen tijdens het fermenteren. Stel dat je een oud longdrinkglas gebruikt en 2 of 3 grote tomaten leegt in het glas, dan zijn 2 vingers water ruim voldoende.

-Schrijft een etiketje met daarop de naam van de soort en de datum. Als je maar één soort gebruikt niet echt nodig, hoewel het fijn is om de datum van het winnen van de zaden te weten. Zet nu het glas/bakje op een enigzins warme plek, buiten bereik van kinderen en huisdieren. In de vensterbank van de huiskamer of werkkamer o.i.d. is prima, maar zet het bakje niet direct op een radiator. 

Het Fermenteren, Schoonmaken en Drogen

Kijk elke dag even hoe het met de zaden gaat, maar laat ze zoveel mogelijk met rust. Eventueel kan een beetje water toegevoegd worden als de zaden dreigen droog te komen staan. Met 2-3 dagen wordt de schimmel zichtbaar op het vocht. Als er met 3 dagen nog niks gebeurd is zal je een warmer plekje voor de zaden moeten zoeken. Na ongeveer 5-6 dagen zijn de zaden klaar om schoongemaakt en gedroogd te worden.

Dit doe ik als volgt:
-Leg een zeef(je), theelepeltje of stokje, schoteltje, keukenrol en eventueel etiketjes en een pen klaar. Neem je glas/bakje met zaden en zorg ervoor dat je genoeg licht hebt op je werkplek.

-Op het vocht en de zaden ligt in de meeste gevallen een dekentje van schimmel. Dit kan je zo van het vocht afhalen door het met een theelepeltje of stokje uit het glas te vissen.

-Vul nu je glas/bakje onder de kraan met water. De straal mag hierbij best hard zijn. Wacht even tot de zaden bezonken zijn. Niet rijpe zaden zullen aan de oppervlakte blijven, deze schep je van het water af en gooi je weg. Giet hierna voorzichtig het vocht weg, hierbij de zaden in het glas/bakje achterlatend. Herhaal dit 2 of 3 keer.

-Vul nu nogmaals je glas/bakje en giet de volledige inhoud, inclusief zaadjes, door een zeefje. Spoel de zaden nog even goed af onder de kraan. Tik voorzichtig zoveel mogelijk vocht uit het zeefje en laat de zaden even uitlekken.

-Draai het zeefje om boven het schoteltje en tik de zaden eruit. Probeer deze voorzichtig iets te verspreiden over het schoteltje. Leg eventueel wat keukenrol in het midden om vocht op te vangen.

-Scheur een klein stukje keukenrol af, het liefst zo dat de randen goed rafelig zijn, rol iets op en zuig er voorzichtig het vocht tussen de zaden mee weg. De zaden kunnen aan je papier plakken, dus doe voorzichtig. Als de zaden te nat blijven op het schoteltje kunnen ze gaan kiemen.

-Maak een etiketje met de soort en de datum en plak dit aan de rand van het schoteltje. Zet het schoteltje nu op een droge, enigzins warme plaats (niet direct op de radiator, maar een vesterbank werkt prima). Wrijf na een dag of 2 zeer voorzichtig klompjes met zaden uit elkaar en laat de zaadjes in totaal ongeveer een week nadrogen. De zaden zullen hierna grijs/bruin en wat harig zijn. Nu kunnen de zaden bewaard worden in zakjes of doosje op een droge, niet te warme plaats.

En nu?

De zaden zijn minimaal 4 jaar houdbaar. Wil je ze ruilen of verkopen dan is het verstandig om te kijken of je zaden ook daadwerkelijk willen kiemen. Zaai dus een paar zaadjes en kijk of ze opkomen. Was het voor insecten mogelijk om je tomaten in het afgelopen seizoen te bezoeken en bevruchten? Geef dit dan wel even aan bij je ruil of verkoop. Je tomaten bestuiven voornamelijk zichzelf, maar insecten kunnen een kruisbestuiving mogelijk maken.

Heb je aan- of opmerkingen? Dan hoor ik dat graag! Ook als je vragen hebt kun je deze hieronder in een reactie achterlaten.